Çocukların eğitiminde ödül ve ceza kullanılması konusunda ebeveynler çoğu zaman kararsızlık yaşar. Oysa dengeli bir biçimde, doğru, çocuğun yaşına ve yaptığı davranışa uygun kullanılan ödül ve ceza sistemi, çocuğunuzun eğitiminde size yardımcı olacaktır. Ebeveynlerin bir bölümü sadece cezayı kullanır. Bir diğer bölümü de hiç ceza vermemekle övünür. Ancak çoğu zaman çocuğa verilen cezalar çocuğu düşündürmeyen dolayısıyla etkilemeyen cezalar olmaktadır. Ebeveyn de cezanın işe yaramadığını düşünür. Öte yandan verilen ağır, fiziksel cezalar ise, çocuğu eğitmek yerine öfkelendirmektedir. Benzer şekilde ödül sistemi de gerektiğinde, uygun miktarda kullanılmayınca, amacını yitirerek çocuk adeta hak haline gelmektedir.
Çocuk yürümeye başladığında evin içinde bir güç gösterisi başlar. İstediğini almaya ve ellemeye çalışan çocukla, ona engel olamaya çalışan ebeveyn arasındaki bu çatışma doğru davranılmadığında, sorun haline dönüşür. Evdeki eşyalar çocuğun ulaşamayacağı yerlere kaldırılmaya başlanır, eline aldığında kızılır, bağırılır ama bazen de yine aynı eşya ile oynamasına izin verilir. Dolayısıyla çocuk ebeveynin ne yapmaya çalıştığını anlamakta zorlanır. Bu noktadan itibaren çocuk “Yapmaması gerektiğini” değil, büyükleri yapmak istediği işlem için nasıl ikna edeceğini düşünmeye başlar. Oysa istikrarlı, kararlı, devamlı ve doğru söylenen “hayır” çocuk için anlamlı olacaktır. Bir süre sonra ne yapması ve yapmaması gerektiğini öğrenen çocuk, yaptığı ve yapmadığı için ödeyeceği bedeli, kazanacağı değeri de öğrenmiş olmalıdır.
Cezalar, çocuğun canını fiziksel olarak yakmayacak, çocuğun yaşına uygun ve bir çeşit bedel ödeme olarak kabul edilebilecek şeylerdir. Çocuğun bir kez daha aynı şeyi yaptığında aynı yaptırımla karşılaşacağı durumlardır. Cezalar mutlaka çocuğun yaşına ve gelişim dönemine uygun olmalıdır. Ayrıca çocuk o cezayı daha önce öğrendiğinden, yapmaması gereken bir durum için aldığını bilmelidir. Duruma uygun, haklı bir ceza çocuğu üzmez. Ama cezalar tehdit halinde kalırsa, çocuk anne-babasının ağzından çıkanların yapılmadığını, herhangi bir şekilde onları vazgeçirebildiğini öğrenirse cezanın da bir anlamı kalmaz. Burada kullanılan ceza çocukla, aile arasında bir oyuna dönüşür ve genellikle bu oyunun kazananı çocuk olur.
Ödül ise genellikle yanlış kullanılan bir kavramdır. Ödül, zaten yapması gereken bir şeyi, iyi yaptığı için, çocuğa verilen şeydir. Oysa genellikle, çocuğa zaten yapacağı bir iş için önceden önerilen şeydir ve adına ödülden çok rüşvet demek gerekir. Bunun önemli sakıncaları vardır. Öncelikle, sakıncası vardır; eğer çocuğa herhangi bir şeyi rüşvet olarak öderseniz bir dahaki sefere önerdiğiniz şey yetmeyecektir. Ayrıca çocuk, bu durumda ödev yapmanın kendi sorumluluğu olmadığını düşünecektir. Ödevini annesini ya da babasını kazanmak, herhangi bir menfaat elde etmek için yaptığını düşünecektir. Bundan sonra da bu çocuğa ödev yaptırmak çok zor hale gelecektir.
Çocuğa ceza nasıl anlatılmalı?
Öncelikle mutlaka cezanın neden verildiği çocuğa açı ve net anlatılmalıdır. Çocuk neyi yanlış yaptığını, neden yanlış yaptığını ve neden ceza gördüğünü bilmelidir. Ayrıca uygulanan cezadan vazgeçmemek gerekir. Bu neden ile de ceza bir anda düşünmeden verilmemeli verilecek olan ceza, çocuğun yaptığı kabahat iyi değerlendirildikten sonra verilmelidir. Ebeveynler çoğunlukla verdikleri cezadan kolayca geri dönüş yaparak vazgeçmeye meyillidirler. Oysa ceza, bir kere söylendiğinde mutlaka sonuna kadar uygulanmalıdır. Çocuk özür dileyebilir, ama bu cezayı ortadan kaldıran bir sonuç doğurmaz. Sadece bir kez daha yapmayacağına dair bir sözdür.
Ödül sistemi de aynı şekildedir. Çocuğa gereğinden fazla ödül vermek de sorun yaratacaktır. Çünkü böyle bir durumda bu defa da ödülün bir anlamı kalmaz. Ödüller de aynı cezalar gibi yerinde ve dengeli bir biçimde kullanılmalıdır. Ödülün doğru uygulanması, çocuğun yaptığı şeyin ölçüsünü anlamasını sağlayacaktır.
Olumlu davranışlar takdir edilmez ise kaybolabilir:
Olumsuz davranışın ilgi, onay görmemesi durumunda ortadan kaybolması gibi Olumlu davranış da yeterli ilgi ve onay görmez ise ortadan kaybolabilir. Bu sebeple çocukların olum davranışlarını fark edip, ona olumlu tepkiler vermeniz pek çok disiplin yönteminden çok daha fazla işe yarayacaktır. Bu durumdan çocuğunuzun ruh sağlığı da olumlu etkilenir. Çocuğunuz da başkalarının olumlu davranışlarını görmeyi ve takdir etmeyi öğrenmiş olur.
